Blackout Tuesday: het zwarte vierkant is een symbool van online activisme voor niet-activisten

Eerder deze week zag je misschien dat je sociale media werden overgenomen door een stroom berichten met eenvoudige afbeeldingen van een zwart vierkant. Deze berichten, vaak voorzien van de tag #BlackoutTuesday, waren een gebaar van solidariteit met de protesten tegen de moord op George Floyd door de politie in Minneapolis.

Er zijn meer dan 28 miljoen van deze posts op Instagram geweest, en online diensten zoals Spotify en Apple Music hebben zich ook aangesloten bij de beweging. Activisme via sociale media is niets nieuws, maar de schaal van #BlackoutTuesday liet zien dat niet alleen de oorzaak maar ook de methode van het protest duidelijk 2020 waren.

Wat was Blackout Tuesday?

Twee zwarte vrouwen die in de muziekindustrie werken, begonnen afgelopen weekend een campagne waarin ze de muziekindustrie, die volgens hen “voornamelijk heeft geprofiteerd van zwarte kunst”, vroegen om haar activiteiten op dinsdag 2 juni voor een dag in de wacht te zetten.

Met behulp van de hashtag #theshowmustbepaused, begonnen ze hun zaak te maken door een afbeelding op Instagram te posten van een zwarte achtergrond en witte tekst waarin de muziekindustrie wordt gevraagd om te pauzeren en na te denken over de manieren waarop het zwarte werknemers rechteloos maakt.

De beweging nam al snel een hoge vlucht: toen de week begon, verspreidden posts met eenvoudige zwarte vierkanten zich snel over de sociale media. De hashtags varieerden, van de oorspronkelijke #theshowmustbepaused tot #blacklivesmatter en #blackouttuesday.

Strange effecten van de zwarte vierkanten

De zwarte vierkantsposts zijn in vele vormen gekomen. Sommige tonen het vierkant alleen zonder tekst, sommige met #BlackoutTuesday en anderen met #BlackLivesMatter, waarmee de trend wordt geassocieerd met de gevestigde politieke beweging.

Veel bijschriften en opmerkingen die bij de afbeelding zijn geplaatst, drukken de wens van de poster uit om zichzelf en anderen te onderwijzen over raciale ongelijkheid, om solidair te zijn met de bredere Black Lives Matter-beweging, of gewoon “om het beter te doen”.

Terwijl de trend momentum verzamelde met posts van zowel Amerikaanse beroemdheden als gewone mensen over de hele wereld, leverde het ook kritiek op.

Kritiek was er onder meer op het gebruik van de hashtag #BlackLivesMatter, die activisten gebruiken om op de hoogte te blijven van demonstraties, voor financiële donaties en om racistisch geweld door de politie te documenteren. Het vullen van de feed van de hashtag met zwarte vierkantjes, betoogden sommigen, vertroebelde meer directe activiteiten in verband met de beweging, leidde de aandacht af en “legde” activisten het zwijgen op.

De huidige situatie

Ondanks de tegenreactie geeft het grote aantal mensen over de hele wereld dat zwarte vierkanten heeft gepost aan dat #BlackoutTuesday een vorm van politieke expressie is die weerklank heeft gevonden op het specifieke moment van juni 2020.

Verschillende landen komen net uit pandemische lockdowns die weken of maanden hebben geduurd. Deze lockdowns hebben ertoe geleid dat werk, onderwijs, entertainment en politieke betrokkenheid grotendeels online zijn ervaren.

De pandemie en de economische verwoesting in haar kielzog hebben miljoenen mensen een onzeker en hulpeloos gevoel bezorgd. En in deze sombere omgeving, in dezelfde week dat de VS de 100.000 COVID-19 doden overschreden, werd George Floyd door de politie gedood, net als vele andere Afro-Amerikaanse mannen voor hem.

Waarom niet iedereen een activist is

Van de opstanden van de Arabische Lente van begin 2010 tot de demonstraties in Hongkong van 2019-20, zijn sociale media een essentieel instrument geworden voor politieke actie. Activisten gebruiken het om demonstraties te organiseren, debat te genereren en sociale verandering te faciliteren.

Voor veel mensen buiten westerse, liberale democratieën en in het “Mondiale Zuiden” kan zichtbaar politiek engagement echter ernstige gevolgen hebben. Dit geldt met name voor hen die van vrijheden en kansen worden weerhouden door systematische uitsluiting op grond van ras, klasse, geslacht of seksualiteit.

Deze gevolgen variëren van professionele of sociale uitsluiting tot pesterijen en intimidatie tot regelrechte vervolging en detentie. Als gevolg daarvan kunnen veel mensen in dergelijke samenlevingen zich abonneren op “non-activisme”.

Non-activisme betekent uitdrukkelijk afzien van zichtbare betrokkenheid bij politieke doelen om zich te concentreren op alledaagse zorgen. Mensen kunnen activisme afwijzen, zelfs als ze weten dat dit sociale verandering minder waarschijnlijk maakt.

Activisme voor niet-activisten

Blackout Tuesday was in sommige opzichten een ideale vorm van activisme voor niet-activisten, wat een deel van de enorme internationale populariteit ervan kan verklaren.

Mijn eigen analyse van berichten geeft aan dat gebruikers zijn gevestigd in landen waaronder Oekraïne, Brazilië en de Caribische eilanden. Degenen die berichten plaatsten, gebruikten visuele sociale media om de ervaringen van één individu te verbinden met structureel geweld en uitsluiting op basis van ras, die alomtegenwoordig is in landen buiten de VS.

Het zwarte vierkant stelde miljoenen mensen in staat om zich bezig te houden met een politiek geladen kwestie zonder zelf al te politiek te hoeven lijken.

Voor velen, vooral degenen die zichzelf niet als “politiek” zouden beschouwen, is symboliek een legitieme vorm van politiek engagement.

Botsende werelden

Algoritmen, toepassingen en geautomatiseerde systemen spelen een belangrijke rol in wat we zien in online media. Ze beïnvloeden hoe de inhoud sommige doelgroepen bereikt en andere niet, en geautomatiseerde systemen kunnen ook raciale vooroordelen in stand houden.

Wanneer activisten zich tot de sociale media wenden om hun zaak te bevorderen, worden ook zij door de algoritmen beheerst. We zagen dit in de kritiek op #BlackoutTuesday-posts op Instagram, en met name die met de hashtag #BlackLivesMatter, omdat de hashtags (en de algoritmen) niet deden wat de protestorganisatoren wilden dat ze deden.

We denken misschien aan “sociale-mediagebruikers” als collectief publiek, maar ze bestaan uit individuen die zijn ingebed in een verscheidenheid aan contexten die niet noodzakelijkerwijs veel met elkaar gemeen hebben.

Voor doorgewinterde activisten was #BlackoutTuesday een moment waarop populaire steun het paradoxaal genoeg moeilijker maakte om mensen op de hoogte te houden. Maar voor vele anderen was het misschien een stap naar politiek engagement op moeilijk terrein.